شفقنا زندگی- آتلانتیک نوشت: در حادثه روز پنج شنبه در منا بیش از ۷۰۰ نفر در ازدحام خارج از شهر مقدس مکه کشته شدند. این فاجعه در طی مناسک سالانه حج اتفاق افتاد که هر ساله برای انجام آن در حدود دو میلیون مسلمان به عربستان سعودی سفر می کنند.
هرچند این واقعه مرگبارترین حادثه حج در طی ربع قرن گذشته بوده است اما داستانی است که به طور غمناکی برای ما آشناست. در منا، جایی که فاجعه روز پنج شنبه اتفاق افتاد، پیش از این نیز ازدحام جمعیت موجب کشته شدن ۳۶۰ نفر در سال ۲۰۰۶ و ۲۴۴ نفر در سال ۲۰۰۴ شده است. در بدترین حادثه حج که در سال ۱۹۹۰ روی داد، ۱۴۲۶ زائر در تونل پیاده رویی که به مکه منتهی می شد جان خود را از دست دادند.
در سطح جهان لگوکوب و هجوم جمعیت انسانی به اندازه ای رایج است که موجب شده شاخه ای از تحقیقات آکادمیک در زیر مجموعه مطالعات رفتار جمعیت به آن اختصاص داده شود. براساس یافته های یک پژوهش که در سال ۲۰۱۰ توسط «ادبرت هسو» در دانشکده پزشکی جانز هاپکینز انجام شد، مابین سال های ۱۹۸۰ تا ۲۰۰۷ تعداد ۲۱۵ هجوم جمعیت در سراسر جهان روی داده که منجر به مرگ ۷ هزار تن و مجروح شدن ۱۴ هزار نفر شده است. ازدحام و هجوم جمعیت به عنوان یک مساله سلامت عمومی محسوب می شود و یک پدیده جامعه شناختی تلقی می گردد. دیگران این پرسش را مورد بررسی قرار داده اند که آیا محاسبه عددی صحیح می تواند به تشخیص موج های شلوغی خطرناک پیش از آنکه مرگبار شوند کمک کند.
گردهمایی های مذهبی بزرگ یک گونه خاص از ازدحام جمعیت خطرناک در کشورهای در حال توسعه هستند. برای مثال، یک پژوهش علمی که در سال ۲۰۰۳ در هند انجام شد دریافته است که ۷۹ درصد ازدحام ها در این کشور در مراسم مذهبی – در مقابل تجمع های سیاسی یا رویدادهای تفریحی- اتفاق افتاده است. در سال ۲۰۱۴ تعداد ۱۷۸ نفر در ازدحام های مختلف در کشور هند جان خود را از دست داده اند و میزان کل مرگ های ناشی از ازدحام در طی دهه گذشته چهار بار به پیک ۳۰۰ نفر رسیده است. براساس پژوهش هسو، مرگبارترین ازدحام ها در کشورهای جنوب شرقی آسیا، در آفریقا و در رویدادهای مذهبی اتفاق می افتد. هسو و همکاران وی در سال ۲۰۱۰ دریافتند که با رشد جمعیت جهانی که در شهرهای شلوغ متمرکز شده اند، حوادث ناشی از ازدحام و تجمع جمعیت روند رو به افزایشی را طی می کند.
البته ازدحام ها تا اندازه ای فریبنده هستند چرا که هر چند پدیده ای رایج هستند اما به همان اندازه نیز غیرقابل پیش بینی می باشند.
«جان سیبروک» در مقاله دلخراشی که در سال ۲۰۱۱ در «نیویورکر» منتشر شد، اینگونه به توصیف حوادثی پرداخته که در طی یک ازدحام و هجوم جمعیت رخ می دهد:
«تغییر وضعیت از تجمع دوستانه و برادرانه به یک فشار خفه کننده – «یک فشار جمعیت» – اغلب تقریبا به طور غیرقابل مشاهده اتفاق می افتد؛ هیچ کس نمی فهمد چه اتفاقی دارد می افتد تا زمانیکه دیگر برای فرار خیلی دیر شده است. چیزی جریان حرکت پیاده ها را مختل می کند- یک خروجی بسته شده، در حالیکه یک عامل دیگر به افزایش ورود آدم ها به یک فضای بسته کمک می کند. در یک زمان خاص، شما از هر سو بر بدن خود احساس فشار می کنید و متوجه می شوید که نمی توانید دستان خود را تکان دهید. پاهایتان قفل می شود و به یک بلوک انسانی جوش می خورید. جمعیت به ریه های شما فشار می آورد و برای اینکه یک دم دیگر نفس بکشید تقلا می کنید.»
برای افرادی که از بیرون به این اتفاق نگاه می کنند، وحشت از این پدیده با این حقیقت همراه می شود که بسیار مشکل است بدانیم چه کسی را بخاطر وقوع آن سرزنش کنیم. در عربستان سعودی وزیر بهداشت حادثه اخیر را نتیجه سرپیچی از دنبال کردن دستورالعمل ها عنوان کرده و کمیته مرکزی حج برخی از زائران کشورهای آفریقایی را مقصر دانسته است. اما دیگران دولت سعودی را به خاطر عدم توانایی در مدیریت حادثه مسوول می دانند. (این مساله به ایرادات وارد شده به توانایی سعودی می افزاید چرا که تنها یک هفته قبل از این حادثه، سقوط جرثقیل در مسجدالحرام باعث مرگ ۱۰۹ نفر شد.)
بحث حاضر آنچه را که سیبروک نتیجه گیری کرده بازتاب می دهد: با وقوع شلوغی ها اغلب آنچه شکست در برنامه ریزی و لجستیک نامیده می شود، مورد سرزنش قرار می گیرد. مطبوعات اغلب ازدحام ها را گونه ای «وحشتزدگی» مطرح می کنند. اما یک تجزیه و تحلیل جدید درباره فجایع ناشی از ازدحام ها نشان می دهد که اینگونه فجایع بیشتر از آنکه حوادث روانشناختی باشند، حوادثی فیزیکی هستند. بررسی ویدئوهای این حوادث نشان می دهد که مردم در نتیجه یک اثر «دومینو مانند» که نتیجه «آشفتگی جمعیت» یا «لغزش جمعیت» است بر روی یکدیگر می افتند. این اثر در نتیجه تقویت پیش زمینه و تاثیرات آبشاری ناشی می شود که در مورد ناتوانی های سیستماتیک معمول است.
خروجی های بسته شده، فضاهای پرجمعیت، امنیت ناکافی و خدمات امداد، همگی خطرات را تشدید می کنند. سازمان دهندگان رویداد، مدیران، دولت ها، موسسات، طراحان و دیگر نهادها پس از وقوع چنین فجایعی سعی می کنند از خود دفاع کنند. اما جمعیتی که در یک لحظه با یکدیگر همکاری مرگباری داشته اند، به ندرت پس از این حادثه صحبتی از آن می کنند.
منبع: آتلانتیک
ترجمه: شفقنا زندگی
انتهای پیام