شفقنا زندگی- دکتر محمد امین قانعی راد با تاکید بر اینکه مذهب در جامعه ما پولی شده و نمی تواند کارکرد اصلی خود را ایفا کند، گفت: متاسفانه کارکرد نهادهای خانواده، آموزشی و مذهبی به دلیل اینکه در سیطره اقتصاد قرار گرفته اند ناکارامد شده و سایه سنگینی اقتصاد در این نهادها احساس می شود. این در حالی است که تربیت سالم جوانان نیازمند این است که مبنای اقتصادی سالم داشته باشیم تا زمانی که جامعه دچار بهم ریختگی اقتصادی باشد نمی توان از مذهب، نظام آموزشی و خانواده انتظار تربیت درست افراد را داشته باشیم.
دکتر قانعی راد در گفت و گو با خبرنگار شفقنا زندگی، ریشه های اجتماعی کلاهبرداری در جامعه را در دو عامل ذهنی و عینی مورد بررسی قرار داد و اظهار کرد: در عامل عینی کلاهبرداری متاسفانه نظام اقتصادی در جامعه ما آنطور که باید شفاف باشد و روان حرکت می کند نیست. واقعیت این است که در اقتصاد معمولی و سالم می تواند فرایندها و اتفاقاتی که در آینده نزدیک و حتی دور می افتد را پیش بینی و بر اساس آن برنامه ریزی کرد “مثلا اگر قرار است چکی را صادر کنیم یقین داریم مشکلی در پرداخت این چک نخواهیم داشت ” یعنی بر مطالبات بازار حساب باز کردیم و بر مبنای آن یک سری تعهدات را تعریف می کنیم.
کلاهبرداری در نتیجه شرایط نابسامان اقتصادی
وی در ادامه تصریح کرد: وقتی شرایط اقتصادی در جامعه نامناسب و آشفته باشد افراد نمی توانند مطالبات مالی خود را به راحتی و از مسیرهای درست پرداخت کنند در نتیجه برای بدست آوردن مطالبه خود به راههای نامشروع یعنی کلاهبرداری روی می آورد، چه بسا ذاتا کلاهبرداری نباشند اما شرایط اقتصادی و اجتماعی آنها را مجبور به روی آوردن به مسیرهای نادرست می کند. بنابراین کلاهبرداری های عینی در نتیجه نابسامانی وضعیت اقتصادی، فقدان سرمایه اجتماعی و اعتماد شکل می گیرد و موجب بوجود آمدن کلاهبردای های خواسته یا ناخواسته می شود و لازم است نهادهایی در جامعه وجود داشته باشد که از این افرادی که قربانی یک شرایط نابسامان هستند، حمایت کنند.
رشد مادی گرایی در جامعه و ایجاد زمینه های کلاهبرداری
دکتر قانعی راد در خصوص کلاهبرداری های ذهنی نیز گفت: متاسفانه شیوع چشم و هم چشمی، زیاده خواهی، تجمل گرایی، مادی گرایی و پول دوستی در جامعه ما موجب شده است افراد برای بدست آوردن ثروت بیشتر به سمت مسیرهای غیرقانونی و نادرست حرکت کنند. در واقع گسترش مادی گرایی در جامعه فرهنگ را مستهیل می کند و ذهنیت ها را به سمت کسب منافع مالی بیشتر می کشاند و چون فرد از طریق فرایندهای عادی نمی تواند تراکم ثروت داشته باشد در نتیجه برای جبران زیاده خواهی های خود دست به هر کاری می زند.
شیوع کلاهبردای های ذهنی در جامعه
این جامعه شناس با اشاره به لزوم تعریف دقیق کلاهبرداری در جامعه، افزود: متاسفانه در بیشتر معاملات اقتصادی و بازاری جامعه ما کلاهبرداری ذهنی وجود دارد و تاسف بار این است که بسیاری از این کلاهبرداری ها مطرح نمی شود و پنهان می ماند. در واقع کلاهبرداری های ذهنی در جامعه کاملا خواسته اتفاق می افتد یعنی فرد با پیش بینی و اطلاع خود دست به آن عمل می زند و معمولا کلاهبرداری های بزرگ به این شیوه صورت می گیرد.
بسیاری از کلاهبرداری ها در پشت پرده اتفاق می افتد
وی همچنین ادامه داد: کلاهبرداری های ذهنی فقط بازار، تولید و اقتصاد را شامل نمی شود تقریبا در اکثر بخش های فرهنگی، خدمات بهداشتی درمانی، آموزش، امور اداری و غیره نوعی عدم صداقت و سوء استفاده از مشتری و موقعیت وجود دارد. و ما آماری برای سنجش این نوع کلاهبرداری ها نداریم و بسیاری از آنها در پشت پرده اتفاق می افتد و ریشه اصلی این نوع کلاهبردای ها نیز به نابسامانی اقتصادی جامعه برمی گردد.
سایه سنگین اقتصاد بر نهادهای اجتماعی
وی، کارکرد نهادهای آموزشی، خانواده و مذهب برای کاهش آسیب هایی نظیر کلاهبردای و سرقت در جامعه را ناکارامد توصیف کرد و گفت: مشکلی که در جامعه ما وجود دارد این است که متاسفانه کارکرد نهادهای خانواده، آموزشی و مذهبی به دلیل اینکه در سیطره اقتصاد قرار گرفته اند ناکارامد شده و سایه سنگینی اقتصاد در این نهادها احساس می شود. بطوریکه در مذهب نیز نقش پول بسیار پررنگ است به نحویی که گویی طبقات محروم تر از وجدان مذهبی کمتری برخوردار هستند و مذهب نیز با طبقات اجتماعی بالا پیوند خورده است.
دکتر قانعی راد در پاسخ به این سئوال که چرا باید در جامعه مذهبی شاهد افزایش آمار آسیب های اجتماعی باشیم و کارکرد مذهب در این زمینه چیست، خاطر نشان کرد: همانطور که عنوان کردم مذهب در جامعه ما تحت تاثیر اقتصاد قرار گرفته است. مثال بارزی که برای پولی شدن ابعادی از مذهب در جامعه می توان ذکر کرد تاسیس بانک یا صندوق های پولی با اسامی مذهبی است. متاسفانه بسیاری از افراد ثروتمند با سوء استفاده از اعتقادات مذهبی مردم دست به فعالیت اقتصادی گاها نادرست می کنند بعد از مدتی در فعالیت خود مرتکب انواع فسادها می شوند و این فسادهای مالی تحت پوشش مذهب اتفاق می افتد. در نتیجه موجب می شود مذهب درگیر فرایندهایی شود که در نهایت کاکرد خود را در جامعه که باید آموزنده و بازدارنده از انواع آسیب ها باشد، از دست می دهد و نوعی بدبینی به مذهب شکل می گیرد.
تسلط شبه اقتصاد و سرمایه داری در جامعه
رییس انجمن جامعه شناسی ایران اضافه کرد: نباید اجازه داد نابسامانی و بهم ریختگی وضعیت اقتصادی در کارکرد مذهب در جامعه تاثیر منفی بگذارد. اگر چه تربیت سالم جوانان نیازمند این است که مبنای اقتصادی سالم داشته باشیم تا زمانی که جامعه دچار نوعی بهم ریختگی اقتصادی و تسلط شبه اقتصادی و شبه سرمایه داری باشد نمی توان از مذهب، نظام آموزشی و خانواده انتظار تربیت درست افراد را داشته باشیم.
فقر اصلی ترین دلیل شیوع میزان سرقت در جامعه
وی در پایان با اشاره به شیوع میزان وقوع سرقت در جامعه گفت: اگر چه تبیین جامعه شناختی انواع سرقت نیازمند این است که مسئولان در آمارهای خود اعلام کنند چه میزان از سرقت ها خرد و چه میزان نیز کلان بوده است. اما بطور کلی ناکارمدی نظام اقتصادی، فقر، بیکاری، اعتیاد و برخی مسائل دیگر عامل اصلی وقوع سرقت های خرد در جامعه است. این در حالی است که در وقوع سرقت های بزرگ عامل غیر از فقر نیز دخالت دارد اگر چه در برخی موارد فقر اصلا عامل سرقت نبوده است.