شفقنا زندگی- هنوز یک ماه از آغاز سال تحصیلی جدید نگذشته است که هفته گذشته خبری از تنبه بدنی دانش آموزی در گوشه ای از کشور در رسانه ها بخصوص شبکه های مجازی خبر ساز شد. تنبه بدنی دانش آموزان هر چند از دیدگاه کارشناسان، مسئولان، مدیران مدرسه و حتی قوانین آموزشی کشور نفی شده است اما گویا این موضوع قصه ای ناتمام دارد قصه ای که پرونده آن هر از چند گاهی بانشر و از سوی مسئولان تایید یا تکذیب شود و مجدد برای مدتی در بایگانی قرار می گیرد.
به گزارش خبرنگار شفقنا زندگی، اگر چه پس از تصویب و ابلاغ آئیننامه اجرایی جدید مدارس در سال ۱۳۷۹ و ممنوعیت هر نوع تنبیه بدنی دانشآموز توسط کادر مدرسه در آن، از میزان این تنبیهها کاسته شد و تغییر نگاه به مسئله آموزش، آگاهسازی والدین و همینطور به روی کار آمدن معلمهای جوانتر بر روی کاهش تنبیههای بدنی تاثیر زیادی داشت. اما با این وجود انتشار اخباری از تنبیه بدنی دانش آموزان جامعه نشان میدهد، هنوز هم تنبیه بدنی در بسیاری از مدارس ایران سریالی ادامه دار است.
تنبیه بدنی و اخراج دانش آموزان روستای مختارآباد شهر رودبار جنوب کرمان از سوی مدیر مدرسه به دلیل نپرداختن مبلغ ۳۰ هزار تومان حق ثبت نام، تنبیه بدنی «محمدپارسا طاهری»، دانشآموز پایه نهم متوسطه در مدرسهای در تهران که باعث برخورد او به چارچوب در کلاس، شکستگی سر و نهایتاً بخیه خوردن محل آسیب و شکستگی می شود و در نهایت خبرسازترین تنبه بدنی دانش آموزان طی چند روز اخیر مربوط به روستای خیرآباد بمپور در ایرانشهر استان سیستانوبلوچستان است که در این ماجرا معلم خاطی بعد از ضرب و شتم دانش آموز اقدام به انتشار عکسی از چشمان آسیب دیده و باد کرده او در فضای مجازی می کند. اگر چه بعد از انتشار چنین اخباری مسئولان سعی در تکذیب یا توجیح موضوع می کنند اما اتفاق تکان دهنده این ماجرا انتشار آمار تنبه های بدنی دانش آموزان و میزان شکایات ارائه شده به آموزش و پرورش طی دو سال اخیر بود.
در همین رابطه رحیم میرشاهولد، مدیر کل ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات آموزشوپرورش، با اعلام آماری از تنبیه بدنی دانشآموزان توسط معلمان گفت: طی دو سال اخیر ۱۹۲۴ دانش آموز کتک خورده اند و در سال های ۹۳ و ۹۴ بیش از ۸۰ هزار شکایت در باره تنبه بدنی، مسایل مالی و آموزشی در آموزش و پرورش کشور ثبت شده است.
ناآگاهی ریشه اصلی تنبیه بدنی دانش آموزان
در همین رابطه اعظم محمدی مدیر یکی از مدارس استان قزوین در گفت و گو با خبرنگار شفقنا زندگی در خصوص دلایل تنبیه بدنی دانش آموزان از سوی معلمان می گوید: متاسفانه بسیاری از معلمان در جامعه ما آگاهی و علم لازم برخورد و ارتباط صحیح با دانش آموزان را یادنگرفته اند و هیچ آموزشی نیز در این خصوص به آنها داده نشده است. در نتیجه معلمان و حتی مدیران مدرسه زمانی که در مسئله ای به بن بست می رسد دست به تنبیه بدنی، اعمال رفتاهای خشونت آمیز و حتی پرخاشگری های کلامی با دانش آموزان می کنند.
بسیاری از معلمان با مهارت های ارتباطی آشنا نیستند
وی در ادامه به ضرورت ارائه آموزش مهارت های ارتباطی و شیوه صحیح برخورد معلمان با دانش آموزان در مواقع حساس اشاره کرده و گفت: در موارد ذکر شده آموزشی به معلمان داده نمیشود. تنها یک فرم وجود دارد که هنگام تکمیل به منع قانونی تنبیه بدنی دانشآموزان اشاره میشود. اگر چه معلمان به جرم بودن رفتار تنبیه بدنی دانشآموزان آگاه هستند اما با این وجود این رفتار از بارها از سوی آنها تکرار می شود.
پسران بیشترین قربانی تنبیه بدنی
این مدیر مدرسه همچنین با بیان اینکه پسران بیشتر قربانی تنبیه بدنی معلمان می شوند افزود: تنبیه بدنی دانشآموزان در مدارس پسرانه بسیار دیده میشود. این تنبیهها در روستاها به مراتب بیشتر از شهرها، حتی شهرهای کوچک، دیده میشوند. در برخی از این کلاسها معلم در هنگام ورود به کلاس با چوب، سیم یا ابزارهای دیگری در دست حاضر میشود و رویکر بسیاری از معلمان در آموزش درس رویکرد تنبیهی است.
به گفته وی، اگر آموزش و پرورش در هر مدرسهای، چه روستا و چه شهر از تنبیه بدنی دانشآموزان مطلع شود، حتما با آن معلم برخورد خواهد کرد. این برخورد میتواند شامل کمکردن حقوق، قطع کردن حقوق، تبعید به مدرسه کوچکتر و… باشد.
تنبیه راهکار مناسبی برای تربیت و آموزش نیست
عبدالرحمان مرادیان یکی از معلمان دبیرستان پسرانه تهران در گفت و گو با خبرنگار شفقنا زندگی، با تاکید بر اینکه تنبیه بدنی دانش آموزان در هر شرایطی ممنوع و جرم تلقی می شود می افزاید: به مرور تجربه و همچنین تحقیقات علمی نشان می دهد تنبه نمی تواند راهکار مناسبی برای تربیت یا آموزش دانش آموزان باشد و هر چه زبان معلم در تربیت و آموزش نرم تر و محبت آمیز باشد به همان اندازه تاثیرگذاری بر دانش آموزان بیشتر و نتیجه بهتری بدست می آید.
عوامل موثر بر یادگیری دانش آموزان
وی همچنین افزود: یادگیری دانش آموز تابع عوامل متعددی از قبیل خصوصیات از پیش تعیین شده ای مانند؛ هوش، استعداد، آگاهی و اطلاعات قبلی ویژگی های محیط اطراف مانند؛ جو عاطفی، سطح تحصیلات خانواده، وضع اقتصادی، روش های تربیتی، ارزش ها و نگرش های تحصیلی و علمی آنان و امکاناتی است که در اختیار دانش آموز قرار داده اند و ویژگی های کودک است.بنابراین در این مورد بخصوص لازم است که شخص مربی انتظارات خود را به تناوب توانمندی ها و امکانات و شرایط فرد تنظیم کند و تشویق و تنبیه را براساس داشتن یا نداشتن پیش نیازهای لازم برای یادگیری به آنان ارائه دهد.
بهترین برخورد معلمان با دانش آموزان خاطی
وی در پاسخ بر این سئوال که بهترین رفتار معلمان برای برخورد با دانش آموزان خاطی چه می تواند باشد می گوید: وقتی دانشآموزی مرتکب خطایی شود، معلم نهایتا میتواند او را از کلاس اخراج کند و یا موضوع را به معاون و مدیر مدرسه اطلاع دهد.
تنبیه روحی دانش آموزان امری که دیده نمی شود
این معلم همچنین با بیان اینکه تنبیه را فقط به بدنی خلاصه نکنیم خاطر نشان کرد: البته تنبیه از نظر من فقط تنبیه بدنی نیست. آنچه خطرناک تر است تنبیه و فشارهای شدید روانی است که مربیان و استادان اعمال می کنند که صدای چوب آن بمراتب کمتر از تبیه بدنی، ولی آثار آن بمراتب خطرناک تر از آن است.
تشویق بهترین راه تنبیهی و تشویقی دانش آموزان
مرادیان در پایان تشویق را بهترین راهکار تنبیهی و تشویقی دانش آموزان دانست و گفت: تشویق، محرک خوشایندی است که بعد از بروز یک رفتار مطلوب به دانش آموزان ارائه می شود، با این هدف که احتمال وقوع آن رفتار را در آینده افزایش دهد. مفهوم تشویق بیشترمعادل تقویت مثبت و پاداش با بعضی تفاوت های جزیی است. اما نکته مهم این است که هنگام استفاده از تقویت کننده ها باید به مواردی نظیر انتخاب نوع، زمان، مقدار و نحوه ارائه تشویق توجه کافی شود تا بهترین کارآیی را داشته باشد و مشکل ویژه ای به بار نیاورد. چرا که در مواردی پاداش نامناسب و نابجا به جای آن که انسان ها را به هم بپیوندد، میان آنها فاصله ایجاد می کند و به جای آن که کاری کند که شخص به ارزش خود اطمینان یابد، به طور ناخودآگاه وسیله استقرار برتری خود پاداش دهنده می شود.
تاثیرات روانی تنبیه بدنی
سید علی مقدم روانشناس در گفت و گو خبرنگار شفقنا زندگی پیامدهای روانی تنبه بدنی دانش آموزان را مورد بررسی قرار داد و گفت: تنبیه بدنی کودک او را به یک فرد مهاجم تبدیل میکند. از دیدگاه روانشناسی بین تنبیه بدنی کودکان و رفتار خشونتآمیز و پرخاشگری آنها در دوران بزرگسالی ارتباط وجود دارد. بیشتر مجرمان افرادی هستند که در دوران کودکی مورد ارعاب و تنبیه بدنی واقع شدهاند.
پیامدهای تنبیه دانش آموزان همیشگی است
وی در ادامه با تاکید بر اینکه ثاتیر منفی تنبه روانی و جسمی دانش آموزان همیشگی و ادامه زندگی آنها در بزرگسالی را تحت تاثیر قرار می دهد، تصریح کرد: آثار خشونت علیه کودکان و دانش آموزان همچنین تنبیه بدنی آنها ممکن است تا آخر عمر آنها را رها نکند. بیشتر افرادی که در سنین پایین مدام در معرض خشونت هستند، مشکلات درسی دارند و این جمله همواره از والدین و معلمان شنیده می شود که هر اندازه بیشتر آنها را تنبیه می کنند رفتارشان نیز بدتر می شود. باید گفت تنبیه به هر شیوه ای که باشد به هیچ عنوان تاثیر مثبتی بر رفتار کودکان ایجاد نمی کند و تنها این افراد دچار افسردگی میشوند و در نهایت در بزرگسالی با فرزندان و همسر خود نیز همین رفتار را میکنند.
تنبیه خلاقیت و تمرکز را از دانش آموزان می گیرد
به گفته مقدم، معلمی که دانش آموزی را تنبیه بدنی می کند ، می خواهد با ایجاد ترس، ذهن و حواس دانش آموز را از درگیری نسبت به یک موضوع یا امری دور و موضوع یادگیری را جایگزین آن کند غافل از اینکه ترس ناشی از تنبیه بدنی جای امر یا موضوع قبلی را در ذهن و حواس دانش آموز چنان اشغال می کند که امکان هر گونه تمرکز بر روی موضوع درسی را از بین می برد و در نهایت ترس و نفرتی که در ذهن دانش آموزان ایجاد می شود امکان هر گونه خلاقیت و علاقمندی به مباحث را از آنها می گیرد.
تاثیر شرایط بر رفتار تنبیهی معلمان
این روانشناس یادآور شد:بسیاری از افرادی که دانش آموزان یا کودکان را تنبیه بدنی یا روحی می کنند در حالت عادی رفتار خود را قبول ندارند، در واقع معلم نیز یک انسان است گاهی بدون اینکه خود متوجه باشد، ممکن است تحت تأثیر پاره ای از نابهنجاری های ناشی از محیط زندگی، اعم از (وضعیت معیشتی ، ناسازگاری در محیط خانوادگی و……)، با قرار گرفتن در یک حالت غیر عادی ناشی از تشویش ها و ناراحتی های ذهنی، مجبور به عکس العمل نامتعارف شود و دانش آموزی را تنبیه کند این افراد در حالت طبیعی رفتار خود را نمی پذیرند.در واقع هر گاه یک شخص از کنش خود پاداشی را که انتظار دارد به دست نیاورد احتمال بیشتری دارد که از خود رفتار پرخاشگرانه ای نشان دهد.
ضرورت آشنایی مدیران مدرسه به مباحث روانشناسی
این روانشناس در پایان تاکید کرد: لازم است معاونانو مدیران مدارس از میان فارغ التحصیلان رشته های مدیریت آموزشی انتخاب شوند، چرا که این افراد با علم به اصول روانشناسی تربیتی و درک جوانب مختلف مسأله، حتی الامکان می تواننداز طریق اقداماتی همچون گفت و گو با معلم و یا در خواست از آنها به خودداری از حضور در کلاس در شرایط روحی نا مناسب، پیش گیری های لازم را به عمل آورده،از بروز هر گونه اتفاقات احتمالی جلو گیری کنند.
نتیجه گیری
اگر چه امروزه آمار تنبیه بدنی دانش آموزان در مقایسه با چند دهه گذشته کاهش یافته است اما به معنای نبود این پدیده در مدارس کشور نیست. متاسفانه نظام آموزشی ما هنوز نتوانسته بطور شایسته و عملی هماهنگی لازم را بین محتوای کتاب های درسی در چارچوب تربیت انسان آزاد، خلاق، شهروند دارای حق و تکلیف که بتواند با داشتن بهداشت روانی، سلامت جسمی و کسب مهارت های مربوط به زندگی اجتماعی در خدمت توسعه و پیشرفت فضایل اخلاقی،اعتقادی و جامعه ی خود باشد، فراهم کند. مدارس ما بیشتر حول نظم ماشینی و پلیسی اداره می شود تا یک مدیریت مشارکت طلب. کمتر مدارسی در کشور وجود دارد که مدیران و معلمان در روند و شیوه تدریس خود توجه به مباحث روانشناسی را جدی بگیرند. بنابراین با روند وضعیت مدارس و نظام آموزشی ما برای ایفای نقش تربیتی و آموزشی خود نیازمند یک بازنگری جدی و اساسی است.