شفقنا زندگی- استاد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران گفت: در کشور سوئد با اینکه ۵۵ درصد از خاک این کشور از جنگلهای انبوه پوشیده شده است، بین ۳۰ تا ۳۵ درصد از کاغذ مصرفی، توسط کاغذ باطله تأمین می شود، اما در ایران که ۱۷ درصد از مساحت کشور را جنگلها تشکیل داده اند، کمتر از ۱۳ درصد از کاغذهای باطله استفاده می شود.
دکتر محمدعلی زارع چاهوکی در گفت و گو با خبرنگار شفقنا ضمن بیان این مطلب نقش منابع طبیعی در عرصههای اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی را موثر ارزیابی کرد و اظهار کرد: متاسفانه منابع طبیعی کشور به دلایل متعدد در دهه اخیر به طور فزایندهای در معرض تخریب و نابودی قرار گرفته است به گونهای که اصلاح و احیای مجدد آنها به سالها زمان و هزینه بسیار هنگفت نیاز دارد، در بسیاری از موارد، این تخریب بیش از اینکه ناشی از عاملهای طبیعی همچون خشکسالی و تغییر اقلیم باشد، پیامد عملکرد غیرعلمی و نابخردانه انسان در بهره برداری از این منابع است.
وی در ادامه تصریح کرد: منابع طبیعی به شرط برنامه ریزی خردمندانه و منطقی همراه با مدیریت مناسب در بهرهبرداری، میتوانند در امر توسعه پایدار محیطی مؤثر واقع شوند. یکی از عامل های مهم به منظور قرار گرفتن در مسیر توسعه پایدار، توجه به اهمیت و ارزش منابع طبیعی است.
استاد دانشگاه تهران از تغییر کاربری زمینها و تخریب آن طی دهههای اخیر انتقاد کرد و خاطر نشان کرد: تغییر کاربری زمینها یکی از مهمترین عاملهای مؤثر در تخریب و کاهش وضعیت بوم نظام ها به شمار میرود بهگونهای که در سه سده اخیر ۶/۵ میلیون کیلومترمربع از مراتع و ۲/۱ میلیون کیلومتر مربع از جنگلهای سطح زمین دچار تغییر کاربری شده و ۱۲ میلیون کیلومتر مربع از زمینهای کشاورزی از بین رفته اند
این استاد منابع طبیعی همچنین یادآور شد: منابع طبیعی یکی از پایههای بسیار مهم زیست و توسعه محسوب میشود چرا که کارکردها و نقشهای متعددی نظیر تولیدی شامل غذا، مواد خام، منابع ژنتیکی، منابع دارویی، و منابع تزئینی و آرایشی(، کارکردهای تنظیمی )شامل تنظیم گازهای جوی، تنظیم اقلیم، جلوگیری از اختلالها، تنظیم آب، تأمین و عرضه آب، نگهداری خاک، تشکیل خاک، تنظیم مواد مغذی، عملیات دفع مواد زائد یا پسماندها، گرده افشانی و کنترل زیستی ( زیستگاهی)شامل پناهگاهی و خزانهای ( اطلاعاتی )شامل اطلاعات زیبایی شناختی هنری، بوم گردشگری، الهامهای فرهنگی و هنری، اطلاعات مذهبی، تاریخی، علمی و آموزشی را برای ایجاد تعادل در مؤلفه های مختلف زیست بازی می کند.
دکتر زارع همچنین به ارزش اقتصادی منابع طبیعی در کشور اشاره کرد و گفت: بر اساس مطالعههای انجام شده ارزش اقتصادی کل کارکردهای زیست محیطی جنگلهای شمال ایران برابر با ۱۰ میلیون ۲۶۳ هزار و ۹۰۰ ریال در هر هکتار برآورد شده است که ارزشهای مستقیم فرآوردههای چوبی و غیرچوبی و گردشگری است که ارزش اقتصادی سه کارکرد زیست محیطی جنگلهای خزری حفاظت خاک، حفاظت آب و ترسیب کربن در هر هکتار جنگل خزری بیش از ۲۰۰ برابر تولیدهای چوبی و غیرچوبی است که به منزله کالاهای مادی در بازارهای ملی و محلی مبادله شوند.
به گفته وی،جنگلها و مراتع ایران، جزو پتانسیلهای با ارزش کشور محسوب میشوند. بهرهبرداری بیش از حد از منابع طبیعی کشور و نبود سرمایه گذاری مناسب در احیا، اصلاح و توسعه آن در طول دهههای اخیر موجب از دست رفتن ظرفیتها و خسارتهای جبران ناپذیر به منابع آب و خاک شده است.
این استاد منابع طبیعی دانشگاه تهران خاطر نشان کرد: ضرورت دارد که پیش از اجرای هر قانون و سیاستی اثرها و پیامدهای آن بر تمامی بخشهای کشور، به ویژه حوزه منابع طبیعی به دلیل حیاتی بودن این عرصه و وابسته بودن سایر بخشهای کشور به این عرصه بررسی شود.
دکتر زارع ادامه داد: هدفمندی یارانهها موجب اصلاح الگوی مصرف انرژی، کود و سموم شیمیایی شده در نتیجه می تواند راهی در جهت کاهش آلودگی هوا، آب و خاک باشد. عرصههای طبیعی کشور بستر بسیاری از انرژیهای تجدیدپذیرند. در واقع افزایش قیمت سوختهای فسیلی میتواند گامی در جهت شناسایی و استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر طبیعی به جای انرژیهای فسیلی باشد، اما چنانچه موجب تغییر در الگوی مصرف و حرکت به سمت بهرهبرداری نادرست منابع طبیعی و جنگلتراشی و بوته کنی شود، میتواند نتایج زیانباری دربر داشته باشد. ضمن اینکه رویکرد بهینهسازی مصرف انرژی، استفاده از انرژیهای پاک و تغییر سیستمها و فناوریهای موجود از راهکارهایی است که بایستی در رأس برنامههای هدفمندسازی یارانهها قرار گیرد.
این استاد دانشگاه تهران به نقش روستاها در حفظ منابع طبیعی کشوره تاکید کرد و گفت: از آنجا که جامعههای روستایی و بهرهبرداران منابع طبیعی به نوعی حافظان منابع طبیعی و محیطزیست کشور هستند و همچنین از نظر اقتصادی جامعهای آسیبپذیر نیز به شمار میروند و هم چنانکه نتایج نشان داده است افزایش مشارکت بهره برداران و جامعه روستایی در طرحها و مدیریت منابع طبیعی باعث افزایش اثربخشی طرحها و ایجاد انگیزه حفاظت و کاهش خسارت از طرف جامعه محلی شده است و همچنین منابع طبیعی ایران در وضعیت مطلوبی به سر نمیبرد، بنابراین ضرورت دارد که با اجرای طرح پرداخت برای خدمت های بومنظام به نوعی به حفاظت و حمایت از منابع طبیعی و محیط زیست کشور پرداخت و باعث افزایش حضور مردم در طرح های منابع طبیعی کشور شد که از این طریق زمینه اشتغال و افزایش درآمد آنها را نیز میتوان فراهم کرد.
وی خاطر نشان کرد: سه کارکرد زیست محیطی حفاظت خاک، حفاظت آب و ترسیب کربن است در هر هکتار جنگل از جنگلهای مطالعه شده بیش از ۲۰۰ برابر تولیدهای چوبی و غیرچوبی است که به منزله کالاهای مادی در بازارهای ملی و محلی مبادله پذیر است.
به گفته این استاد منابع طبیعی، بر اساس آمار سال ۸۸ ارزش نهایی کل کارکردهای غیر بازاری جنگل ها و مراتع کشور را ۲۸۲ هزارو ۳۱ میلیارد ریال برآور شده است.
این استاد دانشگاه یادآور شد: افزایش جمعیت منجر به افزایش تقاضا برای کالا و کارکردهای منابع طبیعی شده و این امر به نوبه خود موجب افزایش تخریب این منابع شده است. در این راستا، مدیریت و بهرهبرداری پایدار از منابع طبیعی نیازمند داشتن آگاهی کافی از ارزشهای اقتصادی، زیست محیطی- بومشناسانه و تنوع زیستی موجود در آنها است. ارزش سالانه یک زیستبوم می تواند در حکم یک ابزار سیاستگذاری در دست مدیران و برنامه ریزان دولتی باشد تا به وسیله آن تصمیم بگیرند سالانه چه مقدار برای حفاظت از منابع طبیعی سرمایه گذاری کنند .
به گفته وی، تخریب و استفاده بیش از حد مجاز از منابع طبیعی و کارکردهای آن باعث شده است که لزوم به کارگیری ابزارهای اقتصادی آن هرچه بیشتر احساس شود. متاسفانه بوم نظامهای طبیعی در ایران وضعیت نامساعدی دارند و حفظ کیفیت کارکردهای بومنظام منوط به داشتن آگاهی و شناخت از کارکردها و ارزشهای آن است و استفاده از ابزارهای اقتصادی به شناخت و معرفی کارکردهای بومنظامهای طبیعی کمک میکند و میتواند راهی برای تصمیمگیری به خردانه در جهت کاهش تخریب این بوم نظام ها باشد.
این استاد منابع طبیعی دانشگاه تهران تاکید کرد: افزایش قیمت نهادههای دامی(جو و یونجه) و حامل های انرژی باعث افزایش هزینه دامداریهای صنعتی و به صرفه نبودن آنها شده و در نتیجه اتکای دام به عرصههای منابع طبیعی پیدا میکند که اثرهای افزایش تعداد دام، تخریب و تصرف هر چه بیشتر این عرصهها است.
وی گفت: افزایش قیمت گوشت قرمز باعث افزایش انگیزه بیشتر در زیاد کردن تعداد دام در مراتع شده است و این امر تخریب هر چه بیشتر این عرصهها را در بردارد. به منظور کم کردن تخریب در عرصه های طبیعی لازم است که یارانه نهادههای انرژی و تولید دامی حذف نشود تا بتوان دامداری سنتی را به دامپروری صنعتی سوق داد و این امر گامی در جهت کاهش تعداد دام مازاد در مراتع باشد. همچنین، باید سوخت کافی در اختیار جنگلنشینان و دامداران روستایی و عشایر کشور قرار داد تا دیگر جنگل تراشی و بوته کنی در جنگل ها و مراتع رخ ندهد.
این استاد دانشگاه تهران خاطر نشان کرد: اثر افزایش قیمت کاغذ و فرآوردههای چوبی بر تخریب جنگلها هدفمندی یارانه ها بر شرایط کلان اقتصادی کشورها و وضعیت اقتصادی بخشهای مختلف صنعتی، کشاورزی و خدماتی و در نتیجه محصولهای گوناگون اثر می گذارد. بازار چوب و فرآورده های چوبی نیز از این قاعده مستثنی نیست.
به گفته وی، در کشور سوئد با اینکه ۵۵ درصد از خاک این کشور از جنگلهای انبوه پوشیده شده است، بین ۳۰ تا ۳۵ درصد از کاغذ مصرفی، توسط کاغذ باطله تأمین م یشود، اما در ایران که ۱۷ درصد از مساحت کشور را جنگلها تشکیل دادهاند، کمتر از ۱۳ درصد از کاغذهای باطله استفاده م یشود، در حالی که سالانه میلیونها دلار ارز صرف واردات کاغذ می شود.
استاد تمام دانشگاه تهران یادآور شد:قیمت و هزینه های چوب و محصول های چوبی پس از هدفمندی یارانه ها افـزایش یافته و تغییر قیمت محصول ها و شرایط اقتصادی عامل بیشتر شدن مصرف برخی کالاهای صفحه ای و چوبی در مقایسه بـا پیش از هدفمندی شده است یا به بیان دیگر، الگوی مصرف خانوارها تغییر کرده است. اجرای هدفمندی یارانه ها باعث افزایش سفارش فرآورده های چوبی و افزایش میزان تولید نیز شده است. همچنین، اجرای هدفمندی یارانه ها باعث مصرف بیشتر تخته فیبرهای داخلی در مقایسه با انواع خارجی آن شده است در نتیجه این افزایش تقاضا، فشار بر عرصه های جنگلی افزایش پیدا کرده که به جنگل تراشی هر چه بیشتر منجر خواهد شد.