شفقنا زندگی- یک محقق علوم اجتماعی در خصوص پیامدهای اجتماعی بحران کرونا می گوید: کرونا می تواند خطر شکاف طبقاتی را تشدید کند و احتمال می رود عملا دیگر طبقه متوسطی نداشته باشیم و تعداد بسیار زیادی فقیر و اقلیتی ثروتمند داشته باشیم، این مساله باعث بی تعادلی هایی در جامعه خواهد شد و روابط اجتماعی را از هم جدا می کند.
دکتر ایمانی جاجرمی، دانشیار گروه مطالعات توسعه اجتماعی دانشگاه تهران در گفت وگو با خبرنگار شفقنا زندگی در پاسخ به این سوال که با توجه به گرفتار شدن ایران همزمان با دیگر کشورهای جهان با بحران کرونا در حوزه سرمایه های اجتماعی کدام بخش ها در دوران پساکرونا بیشتر درگیر مشکلات خواهند بود؟ اظهار داشت: ما در حوزه سرمایه اجتماعی دانشگاه تهران جلساتی داشتیم و دو گزارش تهیه شد. می توان این گزارش ها را در قسمت معاونت پژوهشی در سایت دانشگاه تهران دید. خصوصا گزارش جلسه هجدهم خوشه سرمایه اجتماعی گزارش خوبی است. در این مباحث باید داده وجود داشته باشد، چون اغلب افراد برداشت های شخصی خود را از وضعیت اعلام می کنند که این قابل تعمیم نیست ولی در چند نظرسنجی که شهرداری تهران داشته است و بحث هایی که مطرح بود، منبع تهیه این گزارش شده است که در سایت دانشگاه قابل رجوع و مشاهده است.
در پیامد های اجتماعی آسیب دیدن گروههایی مهم است است که کمتر به چشم می آید
احتمالا دیگر عملا طبقه متوسطی نداشته باشیم
۳ تا ۴ میلیون کارگر غیر رسمی داریم
قحطی، انواع بیماری های روانی و انواع خشونت ها از آثار وضعیت پساکرونا است
وی تصریح کرد: آنچه که مهم است پیامد های اجتماعی و اقتصادی بحران کرونا است که به هم مرتبط هستند ولی برای تحلیل، آنها را از هم تفکیک می کنیم. در پیامد های اجتماعی آسیب دیدن گروههایی مهم است است که کمتر به چشم می آید، این فقط مختص ایران نیست و بحثی جهانی است و نهادهای بین المللی بر این بحث تاکید دارند و گفته می شود مراقب این موارد باشید، این خطری است که امروز وجود دارد. این خطر تشکیل شکاف طبقاتی است و احتمال می رود بدتر از این باشد و عملا دیگر طبقه متوسطی نداشته باشیم و تعداد بسیار زیادی فقیر و اقلیتی ثروتمند داشته باشیم. این مساله باعث بی تعادلی هایی در جامعه خواهد شد و روابط اجتماعی را از هم جدا می کند. گروه بسیار زیادی از این افراد کارگران غیر رسمی هستند یعنی کسانی که مشمول قانون کار نمی شوند و یا کار دائمی ندارند و عموما کارهای آنها هفتگی است و مشمول سیاست های دولت نمی شود، چون این سیاست ها مشمول قانون کار است. ولی ما رقم دقیق تخمین های کارشناسی را نداریم چیزی بین ۳ تا ۴ میلیون کارگر غیر رسمی داریم از قبیل کارگران روز مزد و مسافرکش که حتی می توانند سرپرست خانوار باشند اگر بگوییم هرکدام از این افراد به طور متوسط ۳ نفر را پوشش می دهند رقم زیاد می شود و می توان رقم بالایی را در خطر گرسنگی تخمین زد. قحطی، انواع بیماری های روانی و انواع خشونت ها از آثار وضعیت پساکرونا ممکن است باشد.
در بحران کرونا خانه نشینی فرصتی برای خانواده های مستحکم بود
به یکباره ۵ هزار معتاد در تهران رها شدند
بحران نادیده گرفته شدن بدون صداست
دکتر ایمانی تصریح کرد: یکی از دوستان تحلیل جالبی داشت و می گفت در این بحران کرونا مساله خانه نشینی فرصتی در اختیار خانواده های مستحکم قرار داد آنها بیشتر دور هم بودند و تفریح می کردند و تفریحات خود را در اینستاگرام و شبکه های اجتماعی به نمایش می گذاشتند. اما وضعیت برای خانواده هایی که از استحکام برخوردار نبودند بدتر شده است. گروهی افرادی چون مهاجران و پناهنده ها هستند که از ابتدا در کشور ما وضعیت خوبی نداشتند و این بحران وضعیت آنها را تشدید کرده است و برای این افراد سیاست های مشخصی وجود ندارد و این افراد داخل سیاست های دولت جایی ندارند و یا گروههای معتادین که به یکباره ۵ هزار معتاد در تهران رها شدند و مراکز نگهداری آنها بسته شد و این مساله هنوز حل نشده است. وقتی اخبار را دنبال می کنید بین سه گروه شهرداری و استانداری و بهزیستی اختلاف وجود دارد و مساله مدام پاس کاری می شود، این نکته می تواند فاجعه ای بوجود بیاورد. این بحران نادیده گرفته شدن بدون صداست و وضعیت بدی بوجود خواهد آورد.
۷۰ درصد از کادر درمانی ایران شامل زنانی است که فشار کاری زیادی بر روی آنهاست
با ادامه کرونا حتما مشکلاتی در نظام درمانی بروز خواهد کرد
مشکل تهی دستان شدیدتر خواهد شد
بحران از هم گسیختگی اجتماعی و فقر تشدید می شود
این جامعه شناس با بیان اینکه در خصوص کادر درمان عمده خطرات متوجه بخش پرستاری است که شغلی به شدت زنانه با حقوق های کم و موقعیت های شغلی محدود است گفت: حقایق نباید در ماجرای تقدیر نادیده گرفته شوند. ۷۰ درصد از کادر درمانی ما از زنانی تشکیل شده که دستمزد های کافی نمی گیرند و فشار کاری زیادی روی آنهاست. قبل از این بحران در حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار نفر کمبود پرستار در ایران وجود داشت و این فشار قابل تداوم نیست و حتما مشکلاتی در نظام درمانی بروز خواهد کرد. همچنین مساله عدم توجه به پیشگیری در نظام درمانی ما که بر بیمارستان و خدمات پزشکی مبتنی است. مساله سرمایه سلامت همچون سرمایه انسانی و سرمایه اجتماعی مورد توجه نیست. ما بعد از بیمار شدن به درمان افراد می پردازیم. در جایی مثل ویتنام و کامبوج و لائوس و چین و ژاپن بخش غیر رسمی اقتصاد بخش بزرگی است و در کشور ما نیز این رقم کم نیست و حداقل ۳۰ تا ۳۰ درصد اقتصاد غیر رسمی است ولی هیچ برنامه و سیاستی برای این بخش تدوین نشده است. به طور مثال مساله دستفروش ها به یک بحران تبدیل شد. به این ترتیب مشکل تهی دستان شدیدتر خواهد شد و شما با بحران از هم گسیختگی اجتماعی روبرو خواهید شد و بحران فقر تشدید می شود. امروز نیز دیر شده و اگر نجنبیم این وضعیت پیامد های وحشتناکی برای جامعه خواهد داشت.
تبعات تشدید فقر
مساله باستی هیلز به عنوان نمونه کوچکی تکثیر می شود
دکتر ایمانی افزود: تبعات این وضعیت با تشدید فقر می تواند قتل، زورگیری و دزدی های همراه با خشونت باشد و ثروتمندان شروع به دیوار کشی دور خود کنند و مساله باستی هیلز به عنوان نمونه کوچکی تکثیر شود. این وضعیت در سایر مناطق دنیا و در جاهایی که شکاف طبقاتی بسیار شدید شده است به وضوح دیده می شود و به عبارتی آدم ها راه خود را از هم سوا می کنند. به این ترتیب جامعه ای که بر هم زیستی مبتنی است، قربانی می شود.
احتمال به قدرت رسیدن پوپولیست ها و تشدید راست گرایی در برخی کشورها
وی ادامه داد: دو خطر سیاسی نیز وجود دارد که در قالب بحث های بین المللی مطرح است. مساله به قدرت رسیدن پوپولیست ها در شرایطی که جامعه دچار ترس شده، محتمل است و پوپولیست ها از نردبان ترس بالا می روند و پوپولیست های راست گرا به قدرت می رسند و دوم تشدید انزوا و ناسیونالیسم راست گرا که نمونه آن ناسیونالیسم ترامپی و به قدتر رسیدن احزاب سیاسی از این دست در اروپاست، یعنی تشدید راست گرایی که مساله ای قابل طرح است.
خسارات کرونا بر برخی مناسبات مذهبی
وی گفت: خساراتی که کرونا بر برخی مناسبات مذهبی وارد کرده است، قابل اغماض نیست. چون این وضعیت مبتنی بر اجتماع و روابط گسترده و تماس های نزدیک بود و این ها عموما ممنوع شده است، در بسیاری از مناطق دین نقشی متعادل کننده دارد و فضاهای دینی جزو زیرساخت های اجتماعی هستند و آدم ها می توانند آزادانه و بدون توجه به موقعیت اجتماعی خود با هر نیتی خدماتی و بهره ای ببرند. در ایران نیز تا اندازه زیادی وضعیت بر این منوال است و بسیاری از این مراکز با کمک های مردمی و حضور مردم اداره می شود و بدون این حمایت ها طی مدتی ممکن است برخی از این نهادها کمرنگ شوند و احیا کردن دوباره آنها سخت است، این نکته فقط به ایران محدود نیست. به طور مثال در مالزی نیز این مباحث مطرح شده و از احتمال فروپاشی برخی از نهادها و عدم امکان جایگزینی این مراکز و عدم جبران اتفاقات رخ داده صحبت شده است.
قطعا تهدیدات کرونا در مسائل اجتماعی شدید تر خواهد بود
دانشیار گروه مطالعات توسعه اجتماعی دانشگاه تهران با بیان اینکه زیرساخت های ارتباطی چون اینترنت و منابع دیجیتالی که کشور ها در آن خصوص سرمایه گذاری کرده اند، کمابیش جایگزین شده است گفت: به طور مثال در بحث آموزش و یا اداره امور و حتی در بحث روابط اجتمایع از طریق شبکه ها کارهایی انجام شد ولی مساله این است که این امکان نمی تواند جایگزین روابط عینی و واقعی باشد، این امکانات به صورت کوتاه مدت و موقت جواب می دهد و باید تدبیری اندیشید. بخصوص برای کسانی که از قبل نیز آسیب دیده و محروم و بدون قدرت و تهی دست بودند یقینا وضعیت این افراد بسیار سختتر خواهد شد. میزان موفقیت به این نکته بر می گردد که حکومت ها و سازمانهای مدنی تا چه اندازه ای به این بخش نظر داشتند و چقدر توانسته اند این بخش ها را شناسایی کنند و آیا ساز و کاری داشتند و توانستند به این بخش سازمانی اجتماعی بدهند؟! قطعا تهدیدات کرونا در مسائل اجتماعی شدید تر خواهد بود و مسائل اقتصادی آنها را تشدید می کند، امروز مشکل این است. چون حمایت های مدنی کافی نیست و افراد تنها و حاشیه نشین و ناآشنا نمی توانند از امکانات استفاده کنند. این مسائل باید طرح شود و زیر نورافکن قرار داده شود.