شفقنا زندگی- دکتر سیروس فخری، استاد ژئومورفولوژی دانشگاه درباره پیش بینی از وقوع سیل در برخی استان های ایران می گوید: این مشکلات، مشکل طبیعت نیست طبیعت رفتار عادی خود را دارد مشکل از مدیریت ما است. مشکل مدیریت غلط شهری است. مشکل ساخت و ساز هایی است که نباید انجام می شد. باید حریم ها رعایت می شد وگرنه مگر می شود مونسون را تشخیص نداد؟ امروز برآورد ها و پیش بینی های شش ماهه و سالیانه داریم درحالیکه با بررسی روزانه این دقت به بالای ۹۰% می رسد.
متن گفت وگوی خبرنگار شفقنا زندگی با دکتر فخری را می خوانید:
_ آیا می شد با پیش بینی از وقوع سیلاب های اخیر از تلفات و خسارات وارده جلوگیری کرد؟
باید همواره به دنبال پیشگیری باشیم تا اقدام
نباید طبیعت را دستکاری کرد
بله، مگر می شود قابل پیش بینی نباشد! مگر اقلیم ما تغییر کرده است؟! وقتی طبیعت را دستکاری می کنید نتیجه همین خواهد بود. فردوسی هزار سال پیش گفته است: ز جویی که یک روز بگذشت، نسازد خردمند از او جای خواب، فردوسی در اینجا درس می دهد. در محل امامزاده داوود کانالی و آب راهه ای وجود دارد که یک روز آب داشته و آن آب برمی گردد و دورع بازگشت دارد ولی امروز تمام این مسیر را ساخت و ساز کرده اند و جلوی مجرای این کانال گرفته شده است. خوبی بارندگی های رگباری این است که پر حجم، ولی کوتاه است. بارش ما همان ۲۵۰ میلیمتر است ولی ترولنسی دارد. ۲۰ میلیمتر بیشتر و یا ۲۰ میلیمتر کمتر می شود. در کشور ما خشکسالی از قبل بوده و امروز نیز هست. کشور ما مدیریت بحران دارد و این وضعیت نیز چرخه ای دارد که اولین قدم پیشگیری است باید همواره به دنبال پیشگیری باشیم تا اقدام. پیشگیری مرحله ای جلوتر از اقدام است. پیشگیری یعنی حداقل اطراف امامزاده داوود را نسازیم. شهردار دستور داده اطراف این مکان ساخت و ساز شود و تفرجگاه بسازند و مرتبا این منطقه را توسعه داده اند. اعتقادات جای خود را دارد و اما این ظلمی بود! چه کسی جواب جان از دست رفته چهل انسان را خواهد داد. آن آب گل آلود بود و لجنی بود و نمی توان غواص فرستاد، چیزی دیده نمی شود. حالا باید منتظر بود تا جنازه ها پیدا شود ولی این درست نبود و تماما به سو مدیریت اشاره دارد. درحالیکه این آب راهه زمانی پر می شود و جان مردم را به خطر می اندازید و یا در مورد لایروبی رودخانه باید گفت اگر لایروبی نکنید رودخانه پر می شود و با یک بارندگی آب بالا می زند. باید این موارد را رعایت کنیم. اگر رعایت کردیم چنین اتفاقاتی رخ نمی دهد و یا اگر رخ داد این همه تلفات به جا نمی گذارد. لذا نباید طبیعت را دستکاری کرد. اگر طبیعت را دستکاری کنیم دچار مشکل می شویم.
_ جمعیتی که اضافه می شود و ساخت و ساز های این مناطق کجا باید اسکان داده شوند؟
باید شاخص های ژئوپولتیکی را در نظر گرفت
در شیب بالای ده درجه نباید شهر ساخت
ما در برنامه ریزی شهری مکان یابی داریم. شاخص های مکان یابی درست است. باید شاخص های ژئوپولتیکی را در نظر گرفت. باید شاخص های اقلیمی را در نظر گرفت. این مسائل امری جدید نیست، وقتی می خواهید در شهر ها توسعه بدهید باید براساس این شاخص های طبیعی عمل کرد. ما در مناطق کوهستانی شهرهای کوهپایه داریم و شهر های دره ای داریم. اگر به این شاخص های اقلیمی توجه شود اتفاقی نمی افتد. مثلا در شیب بالای ده درجه نباید شهر ساخت. اگر ساخته شود یک بارندگی این خانه را به خطر می اندازد. این خانه ترک می خورد. بستر هر رودخانه ای حریم دارد اگر حریم را رعایت کنیم مشکلی پیش نمی آید.
به عنوان مثال در استرالیا جوی آب ندارند و آب وارد کانال های زیر زمینی می شود و وارد چرخه خواهد شد یعنی آب را رها نمی کنند. آب پسماند یا آب فاضلاب وارد چرخه می شود و برق تولید می کند و هم به حوزه فضای سبز منتقل می شود. آب که نباید هدر برود. ما در سیستان و بلوچستان ظرف چند روز گذشته نزدیک به ۱۰۰ میلیون متر مکعب روان آب داشتیم. این روان آب از دسترس خارج شده است. خاک آنجا مارن است یعنی رس و جنس خاک به نوعی است که آب نفوذ نمی کند و همه روان آب خواهد بود. باید برای آب در این منطقه فکری شود چون جنس زمین مشخص است. باید آب را به شکل مصنوعی منتقل کنند تا وارد زمین شود یا سد بزنند و از آب نگهداری کنند و در کشاورزی استفاده کنند. متاسفانه شرایط ما مشخص است و تغییری نخواهد کرد. به توده هایی که اقلیم ایران را تحت تاثیر قرار می دهند و میزان بارش های موسومی دقت کنید. کم فشار سودانی از جنوب غرب می آید. مونسون از جنوب شرق می آید. توده های پر فشاری از سیبری به سمت شمال شرق کشور می آیند و توده مدیترانه ای از غرب می آید. این ها مسائلی جدید نیستند و همیشه بودند. توده مونسون مربوط به فصول گرم سال است. حتی می توان گفت این توده مونسون که به ایران رسیده است رطوبت خود را در هندوستان و پاکستان و… از دست داده است و کم قدرت تر و ضعیفتر به ایران رسیده است. اگر قوی تر ظاهر می شد که بیچاره بودیم!
ما مشکل مدیریتی داریم
ما مشکل مدیریتی داریم. امروز سازمان مدیریت بحران کجا است؟! مدیر سازمان مدیریت بحران دیده نشده است! چون ساختار ما معیوب است. برخی مسولان در منطقه حاضر می شوند و عکس می گیرند و این آبروریزی است! ما برای طبیعت برنامه ای نداریم. شهر توسعه پیدا می کند و در پردیس و رودهن مکان یابی می شود. درحالیکه رودهن یعنی زلزله! همسر من استاد ادبیات است یکبار به من گفت می دانی رودهن یعنی چه؟ گفتم نه! من دانشجویانم را می بردم تا چین خوردگی های بسیار زیاد زمین را نشانشان بدهم. چین خوردگی ها نشان می دهد زمین آنجا فعال است و دائما حرکت می کند. در جاده آبعلی نرسیده به پیست اسکی دیواره مرتبا ریزش می کند. ریزش به دلیل لرزش دائمی زمین در این منطقه است. ولی امروز در آن منطقه برج های ۲۰ طبقه احداث کرده اند! این ساخت و ساز ها از ابتدا اشتباه بود و نباید آنجا مکان یابی می شد. مگر یک نفر زمین شناس در این مجموعه ها وجود نداشت؟ این همه استاد دانشگاه مرتبا می گفتند نه ولی آن ها کار خودشان را کردند.
پیش بینی مساله ای ساده است و می شد هشدار خطر داد
مساله قابل پیش بینی است و نبود برنامه، آموزش کافی و ساختار مساله ما است
پیش بینی مساله ای ساده است و می شد هشدار خطر داد تصاویر ماهواره ای به ما نشان می دهد که حجم آب در این توده ها چقدر است و ابر هایی که در حال حرکت هستند چه حجمی از بارندگی ها را ایجاد می کنند؟ این بارش ها رگباری است و مشخص است که به اتمام می رسد. همه این ها فرمول های کاری است. مساله قابل پیش بینی است و نبود برنامه و نبود آموزش کافی و نبود ساختار کافی مساله ما است. ساختار مدیریت بحران در کشور ما به تازگی تشکیل شده است و ضمنا ساختاری ناکافی است. سازمان مدیریت بحران باید تجهیزات داشته باشد و پشتیبانی داشته باشد و برنامه داشته باشد. آموزش و پژوهش و کنترل بالا از جمله موارد لازم است. اصلا رییس این سازمان چه کسی است؟ آیا رییس جمهور است؟ به یکباره می گوییم رییس ستاد کل نیروهای مسلح هم در مدیریت بحران عضو است. نفر چهارم وزارت کشور است و رییس ستاد برابر با رییس جمهور است و حال ایشان چطور در جلسه این آدم شرکت کند؟! خنده دار است مگر این فرد از او دستور می گیرد؟! فرمانده سپاه پاسداران از رییس ستاد مدیریت بحران دستور می گیرد؟! نمی شود و این رشته به هم خورده و انسان در می ماند که آیا این ها بلد هستند یا نه و از کجا آمده اند؟!
_ با توجه به قرار گرفتن ایران در کمربند خشک زمین، آیا باران ها و سیلاب ها ادامه دار خواهد بود؟
برنامه های ما بیشتر مقابله است
در صورت سیل در تهران، اتوبان ها به رودخانه تبدیل می شوند
کمربند خشک یعنی همین و بارش های مناطق خشک به همین صورت است. وقتی می گویند میانگین بارندگی در یکی از مناطق جنوب ۵۰ میلیمتر است ممکن است پنج سال در این منطقه باران نیامده باشد و در یک روز میزان بارندگی بسیار زیاد باشد. این مساله قابل پیش بینی نیست. ولی از قبل مشخص است که رژیم بارش اقلیمی در مناطق خشک چیست؟ هر کسی دو واحد مبانی اقلیم خوانده باشد می داند موضوع چیست؟! سازمان هواشناسی ما در سیستم جهانی است و هر روز گزارشات ایران وارد سامانه ای جهانی می شود. ما می توانمی هوای مناطق ایران را مثل هوای مناطق مختلف دنیا جستجو کنیم. مهندسی پیشرفت بسیاری داشته است ولی با این اوضاع پیشگیری وجود ندارد و برنامه های ما بیشتر مقابله است. باید پیشگیری ما قوی باشد ولی تهران سیستم فاضلاب ندارد. بخشی از این بارندگی باید نفوذ کند ولی چطور و به کجا؟! ما همه جای این شهر را بتن ریخته و آسفالت کرده ایم! حتی در پارکهایمان بخش بزرگی را آسفالت می کنیم و نفوذ پذیری کم شده است و به این وسیله به تخریب زمین کمک می کنیم. اگر بارندگی ادامه پیدا می کرد اتوبان های ما به رودخانه تبدیل می شوند و چون شیب تهران از شمال به جنوب است نتیجه وحشتناک خواهد بود. وقتی در این مناطق روان آب ها در شیب به سمت جنوب است تماما به سمت شاه عبدالعظیم می روند و آنجا هم آسفالت است و هم هر چه پایینتر می رویم دانه بندی ریز تر است و نفوذ پذیری کمتر می شود. ما تمامی این مسائل را می دانیم و باید این موارد در برنامه ریزی ها لحاظ شود. لحاظ کردن عوامل طبیعی در برنامه ریزی ها یکی از درس های دانشگاهی است که من تدریس می کنم. مساله پیچیده ای نیست و اتفاقا برخی از مسئولین شهرداری برای دوره های ارشد خود ثبت نام می کنند ولی سر کلاس ها نمی آیند و نمره می گیرند و قبول هم می شوند. هر چه که می سازید نقشه و الگویی دارد ولی در کشورما به برنامه ریزی و الگو های درست توجه نمی شود.
طبیعت رفتار عادی خود را دارد مشکل از مدیریت ما است
ایران نه از ظرفیت انرژی خورشیدی اش استفاده می کند و نه آب های جاری را مهار می کند
امامزاده داوود یک پهنه و یک سطح است. یک ویلا یک خانه است و وقتی آن را بلند مرتبه می سازید به ده واحد خانه تبدیل می شود. وقتی بارندگی بوجود می آید آب در سطح و در یک نقطه متمرکز می شود. وقتی آب تمرکز دارد به یکباره دربی رودخانه بالا می رود و این وضعیت مخرب است. در چنین شرایطی می بینیم کانال رودخانه لای روبی نشده و تنه درخت دارد و کسی تختی آنجا ساخته و بنا کرده و یا حریم رودخاته را به پارکینگ تبدیل کرده اند و اصول رعایت نشده است. فرهنگ ما مشکل دارد. این مشکلات، مشکل طبیعت نیست طبیعت رفتار عادی خود را دارد مشکل از مدیریت ما است. مشکل مدیریت غلط شهری است. مشکل ساخت و ساز هایی است که نباید انجام می شد. باید حریم ها رعایت می شد وگرنه مگر می شود مونسون را تشخیص نداد؟ امروز برآورد ها و پیش بینی های شش ماهه و سالیانه داریم درحالیکه با بررسی روزانه این دقت به بالای ۹۰% می رسد. سیستم فاضلاب توکیو در ژاپن می تواند یک الگو باشد. یا فاضلاب هلند که ارتفاع آن مثل شمال کشور ما پایینتر است ولی رودخانه ها را به سطح زمین آورده است. این کشور بعد از آمریکا دومین کشور تولید کننده مواد غذایی دنیا است. درحالیکه اگر ما در شرایط این کشور بودیم زیر آب خفه می شدیم و سیلاب ها ما را می برد. این کشور به اندازه یک استان مازندران ما است و صادر کننده بزرگ مواد غذایی است. ایران نه از ظرفیت انرژی خورشیدی اش استفاده می کند و نه آب های جاری را مهار می کند.