شفقنا زندگی- اصفهان را همیشه نصف جهانش خوانند نه تنها از نظر آثار تاریخی که بر کسی پوشیده نیست بلکه از نظر تجمع قومیت‌ها و ادیان مختلفی که در کنار یکدیگر به راحتی روزگار را سپری می‌کنند؛ شاید یکی از شهرهای ایران که در محله‌های آن قدم بگذارید شاهد زندگی مسلمانان، یهودیان، کلیمیان و ارامنه و غیره در کنار یکدیگر باشید.
شهر گنبدهای فیروزه‌ای که در کنار همین گنبدهایش ناقوس کلیساها و کنیسه‌ها نیز قد برافراشته است.
یهودیان پس از استقرار در اصفهان امکان یافتند تا برای خود معابدی بسازند که به «کنیسه» شهرت دارد، این کنیسه‌ها در دوران‌های مختلف آباد بوده و در حال حاضر نیز نمونه‌های تاریخی آن از دوره قاجار برجای مانده است.
معماری این کنیسه‌ها کاملاً مشابه با کلیسای ارامنه است، با این تفاوت که کنیسه‌ها هیچ‌گونه تزئینات داخلی ندارند و دلیل آن نیز این است که یهودیان تصاویر انسان را بر دیوار رسم نمی‌کنند.
از نقطه نظر نوع‌شناسی، ساختمان‌های کنیسه‌ها غربی شرقی بوده و از نظر تزئینات دارای کاربندی تصویرسازی است و فاقد سکوهائی که مراسم مذهبی روی آنها انجام می‌شده است؛ سبک معماری کنیسه‌های یهودیان اصفهان، ساده، فروتن، سازگار با محیط و پایدار است.
به نوشته دکتر هنرفر در سال ۱۳۵۰ خورشیدی در اصفهان ۲۰ کنیسه بود که ۱۶ عدد از آنها در محله جویباره که بیشتر یهودیان از قدیم در آنجا ساکن بودند واقع بود و بقیه به ترتیب دو واحد در محله دردشت، یکی در محله گلبهار و دیگری در فلکه شاه عباس (فلسطین امروزی) قرار داشت. یکی از محققین یهودی نیز کنیسه‌های اصفهان را تا سال ۱۳۷۶خورشیدی ۱۲ کنیسه ذکر کرده است.
«کنیسه ملایعقوب»
در کنار مقبره کمال الدین اسماعیل شاعر اصفهانی و در خیابان کمال محله جویباره و با قدمتی یک صد ساله واقع شده است.
قبر منسوب به کمال الدین اسماعیل شاعر شهیر قصیده سرای اصفهانی متوفی به ۶۳۵هجری قمری در مجاورت این کنیسه قرار دارد در زیرزمین موجود در آن مقبره تعدادی از بزرگان جامعه یهودی اصفهان از جمله ملایعقوب بانی آن به خاک سپرده شده‌اند؛ پس از عبور از درب ورودی وارد یک دالان می‌شویم در انتهای آن با یک تغییر جهت ۹۰ درجه به یک هشتی کوچک می‌رسیم توسط یکی از اضلاع هشتی وارد عبادتگاه و از دیگری وارد یک حیاط کوچک. ورود به عبادتگاه از گوشه جنوبی ضلع شرقی صورت می‌گیرد؛ در بخش دیگر این هشتی راه پله‌ای مربوط به بخش بانوان قرار دارد که به صورت نیم طبقه در جبهه جنوبی به بنا ملحق شده است. پنجره موجود در بالای جایگاه تورات از عناصر شاخص و چشمگیر این بنا ست که برآورنده فرمان دینی مبنی بر داشتن پنجره رو به اورشلیم است. ساختار فضایی این کنیسه‌ها مانند بیشتر کنیسه‌های جوباره از یک گنبد خانه مرکزی تشکیل شده است.
کاربندی سقف گنبد خانه ۱۶ شاقولی است که بر ۴ ستون سنگی استوار گشته، مقطع ستون‌ها مدور ولی سر ستون‌ها به تدریج از مقطع مدور به مربع تبدیل شده و شکل گلدانی پیدا کرده است.
داستان ملا یعقوب معروف به ملا ماری
ملا یعقوب ماری با علمای زمان خودش بحث برتر بودن دین را داشتند؛ و به این خاطر دست به یک شرط بندی می‌زنند. و آن هم این بوده که هر کسی توانست با دعا مسیر جریان آب را تغییر دهد، دین آن برتر است. ملا یعقوب با دعا و نیایش از خداوند می‌خواهد که به صورت معجزه وار مسیر آب را تغییر دهد و این اتفاق نیز می‌افتد. وقتی این معجزه روی می‌دهد، دیگران کینه ملا یعقوب را به دل می‌گیرند و هنگامی که ملا یعقوب فوت می‌کند، اجازه دفع جسد ایشان را نمی‌دهند و حتی می‌خواستند که به جسدش آسیب برسانند.
اما ماری دور جسد آن می‌چرخیده و از جسد ایشان محافظت می‌کرده. به همین دلیل نام آن را ملا یعقوب ماری گذاشتند. هم اکنون مقبره ایشان در داخل شهر اصفهان است و یکی دیگر از زیارت‌گاه‌های یهودیان به شمار می‌رود.
در حال حاضر کنیسه‌های یهودیان اصفهان عبارتند از کنیسه مُلا یعقوب، کنیسه ملا نیسان، کنیسه ملا ربیع، کنیسه بزرگ، کنیسه کوچک، کنیسه گلبهار، کنیسه جماعتی، کنیسه کتر داوود، کنیسه مدرسه، کنیسه شه‌گلی، کنیسه ملا الیاهو، کنیسه شموئیل، کنیسه شکری، کنیسه خورشیدی، کنیسه موشه، کنیسه یوسوف شموئیل شمعون، کنیسه سنگ بست که تاکنون هفت کنیسه در اصفهان در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
